naar overzicht

Bellen tegen malaria

‘Dit is het allernieuwste model’. De eigenaar van een piepklein winkeltje aan de oevers van het Victoriameer toont mij trots de nieuwe iPhone die hij verkoopt. Het model is zo nieuw, dat ik het in Europa nog niet ben tegengekomen. Het logo, een soort klokhuis in plaats van de gebruikelijke appel, boezemt geen vertrouwen in. Ik schiet in de lach en besluit het voorlopig bij mijn eigen simpele, maar wel onvervalste, mobiele telefoon te houden.

Mobiele telefonie heeft Afrika veranderd. In 2000 had minder dan 1% van de Afrikaanse bevolking een mobiele telefoon; in 2013 waren er in Kenia voor iedere 100 inwoners al 71 mobiele telefoons. De gevolgen voor de economie zijn buitengewoon positief. Verbeterde communicatie resulteert in een sterkere economie. Het innovatieve M-Pesa maakt het voor Kenianen en Tanzanianen mogelijk om zonder bankrekening met een mobiele telefoon geld over te kunnen maken naar andere telefoons. M-Pesa blijkt een katalysator voor kleine bedrijven en wordt veel gebruikt voor het veilig betalen van bijvoorbeeld schoolgeld of ziekenhuiskosten. Voor de volksgezondheid heeft de mobiele telefoon ook andere gevolgen. Malaria is daarvan een geweldig voorbeeld. Malaria is in feite een logistiek probleem: niemand hoeft aan malaria te overlijden als men de symptomen herkent en tijdig vervoer vindt naar een gezondheidspost waar diagnostische en therapeutische middelen voorradig zijn. De mobiele telefoon werkt op alle terreinen. Rurale gezondheidswerkers worden uitgerust met telefoons en krijgen mobiele instructies om malariasymptomen te herkennen en de behandeling of reis naar een kliniek tijdig in gang te zetten. Klinieken nemen op hun beurt deel aan ziektesurveillance per sms. Iedere week sms’en verpleegkundigen een overzicht van hun aantal malariadiagnoses en de voorgeschreven behandelingen naar het ministerie. Daar gebruiken ze de gegevens om te bepalen in welke regio’s extra malariabestrijding nodig is in en welke klinieken de voorraad medicijnen aangevuld moet worden. Op Zanzibar is de malariacontrole inmiddels zo efficiënt, dat de ziekte er nagenoeg verdwenen is. Dat zorgt voor een nieuwe uitdaging: hoe voorkom je dat Tanzanianen uit malariagebieden de parasiet met zich mee brengen naar Zanzibar en de ziekte opnieuw introduceren? Ook hier lijkt er een rol weggelegd voor de mobiele telefoon. Met behulp van GPS-gegevens van mobiele telefoons wordt het reisgedrag binnen en tussen landen in kaart gebracht om zo te bepalen waar het gevaar vandaan komt en welke bezoekers uitdrukkelijk onderzocht moeten worden op malaria.

De keerzijde van de alomtegenwoordige telefoon is dat een deel van het Afrikaanse avontuur verloren gaat. Ik ondernam een paar jaar geleden met een vriend een meerdaagse trektocht door de Tanzaniaanse wildernis. In een dichtbegroeid dal waren we op onze hoede voor wilde dieren. Onze gidsen praatten opgewonden en schudden bezorgd het hoofd. ‘ Hebben ze een leeuw gezien?’, vroeg mijn vriend, die hen niet verstond. Ik moest hem teleurstellen: ‘Nee, ze klagen over de kwaliteit van het mobiele netwerk’ .