Een integere huurmoordenaar
‘Wat je ook probeert, de promovendus is altijd de klos’, verzucht een deelneemster aan de cursus wetenschappelijke integriteit die ik coördineer. Tijdens de cursus spelen we het spel The Lab waarbij onze cursisten de rol aannemen van verschillende personages in het lab van een frauderende onderzoeker. Op belangrijke momenten maken de cursisten zelf een keuze waarmee zij de loop van het verhaal kunnen beïnvloeden. Hoewel het einde van het spel wisselt met de keuzes, lijkt één ding vast te staan: keer op keer verliest de klokkenluidende promovendus haar baan. Niet helemaal de boodschap die we hoopten over te brengen.
Na de fraudezaak rond Diederik Stapel in 2011 zijn de aandacht voor wetenschappelijke integriteit en het aantal verplichte cursussen over dit onderwerp toegenomen. Uiteraard werden er ook voor die tijd al integriteitscursussen gegeven. Stapel zelf gaf ook les in wetenschapsethiek. Dat klinkt misschien verwarrend maar is best begrijpelijk. Er zijn vele voorbeelden van mensen die juist op de vlakken waar ze uitstekende adviezen geven zelf de plank genadeloos misslaan. Het huwelijk tussen relatiegoeroe Barbara de Angelis en John Gray, de schrijver van de handleiding voor romantisch succes Mannen komen van Mars, vrouwen van Venus, hield nog geen twee jaar stand. Dr. Ernest Garlington maakte het nog veel bonter. Dr. Garlington is een Amerikaans schrijver van zelfhulpboeken met daarin veel aandacht voor geweldloze oplossingen voor conflicten. In 2005 werd hij desondanks gearresteerd nadat hij meerdere malen de nieuwe vlam van zijn ex-vrouw had bedreigd, afgeranseld en uiteindelijk een huurmoordenaar had ingehuurd in een poging hem te laten vermoorden.
De zaak van Dr. Garlington is ietwat aan de extreme kant; een voorzichtige conclusie zou kunnen zijn dat advies veelvuldig komt van mensen zie zelf ook worstelen met de materie. Als ik dus succes wil hebben als cursuscoördinator, heb ik wat integriteitsdilemma’s nodig in mijn dagelijkse praktijk. Nu zit ik toevallig zelf middenin een onderzoek waar worsteling op de loer ligt. Een moleculaire methode die ik al jaren gebruik blijkt aanzienlijk meer ruis te vertonen dan ik en mijn collega’s aannamen. Hoewel ik ervan overtuigd was dat de methode zeer specifiek was voor één bepaald ontwikkelingsstadium van de malariaparasiet, blijkt geregeld signaal van andere stadia opgepikt te worden. Niet iets onoverkomelijks maar wel vervelend. Een aantal van mijn conclusies van de afgelopen jaren moeten in ieder geval wat bijgesteld worden. Ik zag dan ook lichte paniek in de ogen van de promovendus die dit ontdekte en het tijdens ons wekelijks overleg vertelde. Verschillende strategieën schoten door mijn hoofd. De oplossing van Stapel leek me ridicuul en voor de oplossing die Dr. Garlington had gekozen was mijn professionele netwerk eenvoudigweg ontoereikend. Toegegeven, ik voelde me even licht ongemakkelijk. Ik weet ook nu nog niet hoe collega onderzoekers gaan reageren op het ‘slechte’ nieuws over de test. Maar bij mij overheerste vooral een goed gevoel over het continue proces van wetenschap: een proces waarbij ieder nieuw inzicht welkom is. ‘Deze bevinding maakt jouw werk alleen maar relevanter’, drukte ik de nog steeds wat onzekere promovendus op het hart. Samen benaderden we internationale collega’s om ons te assisteren bij bevestigende experimenten in onafhankelijke laboratoria en deelden we onze bevindingen alvast met onderzoekers die er baat bij zouden kunnen hebben. Ditmaal was de promovendus niet de klos.