Een heldere dictatuur
‘Ik snap überhaupt niet dat je daar kunt werken’, reageert mijn kamergenoot als hij over mijn schouder meekijkt. Ik raadpleeg de website van buitenlandse zaken over de bewegingsvrijheid voor buitenlanders in Burkina Faso. Ik verwacht al jaren geen groene kleur meer te zien op de landkaarten. Groen betekent ‘veilig’ maar geel (veiligheidsrisico’s) is al lang de norm en ook oranje (enkel noodzakelijke reizen) is soms niet te vermijden.
Op feestjes krijg ik geregeld de vraag of werken in Afrika wel veilig is. Reflexmatig voel ik de behoefte om de vragensteller op te voeden over het continent met 54 landen dat bijna 17,000 kilometer meet van Kaapstad tot Cairo en 7,000 van Mogadishu tot Dakar en dat je dus moeilijk kunt samenvatten onder de noemer ‘Afrika’. Ik herhaal graag dat ‘mijn landen’ Burkina Faso en Gambia politiek stabieler zijn dan Nederland sinds Balkenende I. Toch dreigen de onwetende feestgangers gelijk te krijgen. Zeker in het afgelopen jaar waarin twee serieuze staatsgrepen plaatsvonden in Burkina Faso en een mislukte staatsgreep in Gambia. Amerikaanse collega’s reageerden vlot en doortastend tijdens de laatste onrust in Burkina Faso. Het personeel werd dringend verzocht thuis te blijven en geen Facebook te gebruiken. De coupplegers mochten immers niet te weten komen waar buitenlanders zich ophielden. Een vliegtuig werd geregeld dat speciaal uit Ghana op en neer vloog om het Harvard-personeel te evacueren. In Boston circuleerde zelfs een gerucht dat er een marinier was omgekomen bij de reddingsactie. Iets dat complete onzin was. Onze Brits-Nederlandse aanpak was iets luchtiger en beduidend goedkoper. Toen onze Braziliaanse promovendus vroeg wat hij moest doen toen er een legertank voor zijn voordeur stond, was ons heldere advies om maar even niet naar buiten te gaan en onze collega’s uit Burkina Faso te raadplegen over de, al snel kalmerende, situatie. Na een paar dagen bleek onze gelatenheid gerechtvaardigd. De enige schade voor ons project was een honderdtal ontdooide bloedmonsters dat tijdens een straatverbod niet tijdig voorzien was van verse vloeibare stikstof.
De democratische protesten en onrusten in Burkina Faso roepen een dubbel gevoel op. Uiteraard overheerst de hoop dat het land niet afglijdt richting een burgeroorlog. Maar ergens verlang je als relatieve buitenstaander ook een beetje terug naar de stabiele situatie van weleer. Dat zou voor je investeringen veel handiger zijn. De zegeningen van die stabiliteit waren echter discutabel. Vooral in Gambia is de vrijheid van meningsuiting uiterst beperkt. Een aantal Gambiaanse collega’s werd een keer een nacht opgesloten in een politiecel omdat ze te weinig respect hadden getoond toen een presidentiele kolonne hen op de weg voorbijraasde. Daar mag je niet naar terugverlangen. Toch ben ik op bepaalde vlakken misschien geen haar beter dan politici die een heldere dictatuur uit pragmatisch oogpunt verkiezen boven een rommelig democratisch proces. Dat laatste is op lange termijn misschien veel positiever maar het is onvoorspelbaar. En ook lastig te verwoorden in een resultatensectie van een wetenschappelijk artikel waarbij een verklaring geboden moet worden voor het grote aantal ontbrekende bloedmonsters.